Białobrzegi (Tomaszów Mazowiecki)

---

Historia

Białobrzegi, znane w XIX wieku jako Białobrzegi Opoczyńskie, są częścią historyczno-kulturowej krainy Małopolski. To miejsce ma długą historię, która sięga czasów przed 966 rokiem. Przekonywują o tym wykopaliska archeologiczne z cmentarzyska ciałopalnego związane z kulturą przeworską z okresu rzymskiego, które odkryto w pobliskich Ciebłowicach.

Pierwsza pisemna wzmianka dotycząca Białobrzegów datowana jest na 1405 rok, a kościół św. Marcina biskupa został wspomniany po raz pierwszy w 1511 roku. W latach 1867–1954 Białobrzegi były częścią gminy Unewel w powiecie opoczyńskim. Na początku gmina ta znajdowała się w guberni kieleckiej, a od 1919 roku przynależała do województwa kieleckiego. W dniu 4 listopada 1933 roku miejscowość została włączona do gromady o nazwie Białobrzegi, która obejmowała również takie części jak: Białobrzegi Państwowe, część wsi Białobrzegi, folwark Białobrzegi, wieś Kopce, osadę Klin Białobrzegi, wieś Michałów oraz gajówkę Białobrzegi.

W dniu 1 kwietnia 1939 roku, wraz z innymi miejscowościami powiatu opoczyńskiego, Białobrzegi zostały przeniesione do województwa łódzkiego. W trakcie II wojny światowej miejscowość pozostawała częścią Generalnego Gubernatorstwa, w dystrykcie radomskim w powiecie tomaszowskim, nadal funkcjonując jako gromada w gminie Unewel, która w 1943 roku zamieszkiwana była przez 536 osób.

Po zakończeniu działań wojennych, Białobrzegi na krótko powróciły do województwa łódzkiego, a od 6 lipca 1950 roku znów włączono je do województwa kieleckiego, gdzie stały się jedną z 14 gromad gminy Unewel w reaktywowanym powiecie opoczyńskim. W wyniku reformy administracyjnej, która miała miejsce jesienią 1954 roku, miejscowość została włączona do nowo utworzonej gromady Białobrzegi. Gromada ta istniała do końca 1972 roku, kiedy to doszło do kolejnych zmian w administracji.

W dniu 1 stycznia 1973 roku Białobrzegi weszły w skład nowo utworzonej gminy o tej samej nazwie w powiecie opoczyńskim, będąc jednocześnie jej stolicą. W latach 1975–1977 miejscowość podlegała administracyjnie województwu piotrkowskiemu. Jednakże 1 lutego 1977 roku, po zniesieniu gminy Białobrzegi, została włączona do granic Tomaszowa Mazowieckiego.

Zabytki

W Białobrzegach znajduje się modrzewiowykościół św. Marcina biskupa, który do dzisiaj zachował się w swojej pierwotnej formie. Został wzniesiony na miejscu wcześniejszej świątyni, z której pozostała jedynie murowana zakrystia datowana na pierwszą połowę XVII wieku. Kościół został zbudowany około 1746 roku i z tego okresu pochodzi umieszczony po lewej stronie nawy ołtarz patrona, posiadający inskrypcję: „S. Martin Epis Turronensis 1759”. Wyobrażenie św. Marcina na ołtarzu przedstawia go jako rycerza, co w kontekście jego patronatu nad kościołem dodaje dodatkowego znaczenia.

Warto podkreślić, że ołtarz główny, zachowany z XVII wieku, nadaje wnętrzu kościoła charakterystyczny styl polskiego baroku ludowego. W późniejszym etapie, obiekt wzbogacił się o murowaną przybudówkę, która służyła jako główna kruchta, co dodatkowo podkreśla jego ciągłość w czasie. Obok kościoła znajduje się murowana dzwonnica z początku XX wieku, która uzupełnia całość architektoniczną tego miejsca.

Co ciekawe, po zbudowaniu nowej świątyni w 1985 roku, stary kościół nie został zdemontowany, co powinno cieszyć miłośników zabytków. Niestety, jego los był inny niż innego tomaszowskiego kowala architektury sakralnej z XVIII wieku, jakim był kościół pw. św. Wacława. W tym przypadku wartościowa budowla została przeniesiona do Tomaszowa na początku XIX wieku ze wsi Tobiasze, ale niestety nie przetrwała konkurowania z nowo postawionym obok nią kościołem. Została rozebrana i jej elementy, jak gontowy dach oraz sygnaturkę, znaleziono jedynie we wsi Twarda nad Zalewem Sulejowskim. Obecnie stary kościół jest nieużywany, a jego konstrukcja znajduje się w bardzo złym stanie, co jest dużą stratą dla dziedzictwa kulturowego regionu.

Edukacja

W bezpośrednim sąsiedztwie kościoła św. Marcina biskupa znajduje się Zespół Szkół Podstawowych nr 8.

Ta placówka oświatowa została oficjalnie otwarta 11 listopada 1937 roku, przez co zyskała status istotnego miejsca edukacji w tej okolicy.

Niestety, w lutym 1973 roku budynek szkoły doświadczył poważnego incydentu, kiedy to miał miejsce pożar, który wpłynął na funkcjonowanie placówki.

Znani i zasłużeni mieszkańcy Białobrzegów

W Białobrzegach, niewielkiej miejscowości w pobliżu Tomaszowa Mazowieckiego, mieszkało wielu zauważalnych obywateli, którzy przyczynili się do jej historii oraz kultury.

• Krzysztof Baran – utalentowany piłkarz, którego kariera sportowa przyciąga uwagę,
• Marcin Białobrzeski, znany biskup i ceniony pisarz, który wpłynął na rozwój myśli teologicznej,
• Aleksander Choromański, dawny właściciel Białobrzegów, który brał czynny udział w powstaniu styczniowym,
• Andrzej Wróbel, historyk i archiwista, który z pasją badał historię regionu,
• ks. Ludwik Żmudowski, długoletni proboszcz parafii św. Marcina, patriota, który angażował się w działania związane z powstaniem styczniowym.

Wspomniane postaci miały ogromny wpływ na lokalną społeczność oraz społeczeństwo w szerszym kontekście, a ich dokonania są częścią bogatej historii Białobrzegów.

---

Oceń: Białobrzegi (Tomaszów Mazowiecki)

---