Artur Benni

---

Rodzina

Artur Benni był synem luterańskiego pastora z Tomaszowa, Jana Jakuba Benniego (1800–1863), oraz Angielki, Marii Anny White (1800–1874). Na chrzcie otrzymał dwa imiona – Arthur i William, które miały duże znaczenie w rodzinie White’ów. Jego dziadek, Arthur White, był przedstawicielem brytyjskiej służby dyplomatycznej.

Artur miał także dwie starsze siostry oraz dwóch braci. Jednym z nich był Herman Benni (1834–1900), który był pastor ewangelickim oraz nauczycielem. Drugim bratem był Karol Abraham Henryk Benni (1843–1916), który zasłynął jako doktor medycyny.

Warto również wspomnieć o bliskim krewnym, kuzynie Artura, Williamie Arthurze White (1824–1891), który był znanym dyplomatą brytyjskim urodzonym w Polsce.

Edukacja

W otoczeniu rodzinnym Artura Benniego dominował język angielski, choć używano również niemieckiego, polskiego oraz rosyjskiego, aczkolwiek w mniejszym zakresie. Rodzice zadbali o jego edukację, dzięki czemu Artur zyskał biegłość w języku greckim, łacinie oraz włoskim.

Początkowe wykształcenie otrzymał w domu, a następnie rozpoczął naukę w III klasie gimnazjum w Piotrkowie Trybunalskim, które ukończył w 1854 roku. Kiedy miał zaledwie piętnaście lat, zdecydował się na wyjazd do Londynu, gdzie znalazł opiekę u jednego z braci swojej matki.

W stolicy Anglii kontynuował naukę, wzbogacając swoje umiejętności oraz zdobywając wykształcenie techniczne. Za sprawą rodzinnych powiązań z rodziną White’ów, Artur Benni mógł także uzyskać obywatelstwo brytyjskie.

Działalność socjalistyczna

Artur Benni, przebywając w Wielkiej Brytanii, miał szansę nawiązać kontakty z wpływowymi rosyjskimi działaczami emigracyjnymi, takimi jak Aleksandr I. Hercen (1812–1870), Nikołaj P. Ogariow (1814–1877) oraz Michaił A. Bakunin (1814–1876). W tym okresie zapoznał się z ich ideami politycznymi i społecznymi, które miały ogromny wpływ na jego przyszłe działania.

W roku 1861 zdecydował się na powrót do carskiej Rosji, napędzany chęcią uczestnictwa w rewolucji „socjalistycznej”, mającej na celu wyzwolenie zarówno narodu polskiego, jak i rosyjskiego z rąk caratu. Przywoził ze sobą nowy transport czasopisma „Колокол”, które było wydawane w Londynie i nielegalnie rozprowadzane w Rosji. Osiedlił się w Sankt Petersburgu, gdzie rozpoczął swoją aktywność od zbierania podpisów na dokumencie, w którym domagał się wprowadzenia demokratycznej konstytucji.

Kiedy jego inicjatywa okazała się niepowodzeniem, Benni zdecydował się na prowadzenie agitacji politycznej w Sankt Petersburgu oraz w Moskwie. W stolicy Rosji nawiązał bliską znajomość z pisarzem i publicystą Nikołajem S. Leskowem (1831–1895), który gościł go w swoim domu przy ulicy Wołockiej. Dzięki jego wpływowi Benni zainteresował się dziennikarstwem, co zaowocowało debiutem krótkiego artykułu poświęconego mormonizmowi, który ukazał się na łamach „Русской Речи”.

Po miesiącu spędzonym w Moskwie, powrócił do Sankt Petersburga, gdzie rozwijał swoją działalność publicystyczną. Publikował wiele artykułów, opowiadań oraz tłumaczeń w takich czasopismach jak: „Эпоха”, „Библиотека для чтения”, „Русском Инвалиде”, „Книжном Вестнике” oraz „Северной Пчеле”. W ostatnim z tych czasopism pełnił funkcję redaktora literackiego. Benni przetłumaczył również na język rosyjski popularną powieść autorstwa angielskiego pisarza Sir Eduarda G.E. Bulwera, pierwszego barona Lytton (1803–1873), zatytułowaną „Ostatnie dni Pompejów” (oryginalny tytuł: Last Days of Pompei), która ukazała się w polskim wydaniu w Warszawie w 1988 roku.

Działalność rewolucyjna

Artur Benni był aktywnym uczestnikiem zarówno polskiego, jak i rosyjskiego ruchu rewolucyjnego, współdziałając w latach sześćdziesiątych XIX wieku z Aleksandrem Hercenem. Jego zaangażowanie miało wielką wagę, ponieważ dwukrotnie przemierzył granice do Królestwa Polskiego, fałszywie usprawiedliwiając to powodem „choroby ojca”. Warto jednak zaznaczyć, że ten pretekst miał rzeczywistą podstawę, gdyż jego ojciec, Jan Jakub Benni, zmarł 23 stycznia 1863 roku po długotrwałej i uciążliwej chorobie, dokładnie w dniu wybuchu powstania styczniowego.

W wyniku zawirowań historii i narodowego buntu, Benni na żądanie polskich władz powstańczych starał się intensyfikować nastroje rewolucyjne w Rosji. Na zlecenie Hercena organizował grupy rosyjskich rewolucjonistów, które miały na celu walkę o polską wolność. W kwietniu 1863 roku wyruszył z kilkoma rosyjskimi towarzyszami do Wilna, podczas tej podróży usiłując pozyskać nowych ochotników do walki w partyzanckich szeregach.

O swoich zamiarach informował w liście do A. Hercena z 26 marca (7 kwietnia) 1863 roku, w którym napisał:

„Za trzy lub cztery dni udaję się wraz z dwoma towarzyszami (lekarzem i oficerem) do Wilna, a stamtąd do najbliższej tzw. »bandy« (szajki) […] Nasz plan polega głównie na tym, by pozostawić po sobie ślad i dać innym możność przyłączenia się do nas […] by w najbliższym, w miarę możliwości, czasie zebrać dokoła siebie dość znaczną ilość ludzi, mniej lub bardziej zdolnych, którzy rzeczywiście mogliby przyjąć miano drużyny rosyjskiej w szeregach polskiego powstania. Takowa drużyna stałaby się w pierwszym rzędzie w obozach Polaków najbardziej przekonującym dowodem słuszności tej tezy, że Rosjanie i rząd rosyjski to dwie rzeczy zupełnie różne”.

Benni w swoich działaniach starał się nie tylko o wolność Polski, ale także o zjednoczenie ludzi w dążeniu do wspólnego celu, co miało ogromne znaczenie w kontekście ówczesnej sytuacji politycznej.

Aresztowanie i proces 32

Wiosną 1864 roku, Artur Benni znalazł się w niebezpiecznej sytuacji, gdy został aresztowany przez policję carską z powodu niewywiązania się z płatności weksla. Jego starszy brat, Herman, który pełnił funkcję pastora ewangelickiego w Tomaszowie Mazowieckim, interweniował i uregulował dług, jednak to nie zakończyło kłopotów Benniego.

Wkrótce postawiono mu poważne zarzuty kryminalne. W ramach tzw. procesu 32 Benni został oskarżony o działalność antypaństwową i nielegalne nawiązywanie kontaktów z rosyjską opozycją, która znajdowała się w Londynie. Dodatkowo, zarzucano mu, że ukrył przed władzami carskimi fakt obecności Wasilija I. Kielsijewa, wysłannika z Londynu, który przybył do Rosji na fałszywym tureckim paszporcie i zatrzymał się w jego mieszkaniu przy ul. Grochowej 29 w Petersburgu.

Podczas procesu Benni otwarcie wyrażał swoje rewolucyjne i socjalistyczne poglądy. Co więcej, zwrócił się do carskich władz z prośbą o przywrócenie mu rosyjskiego obywatelstwa, co umożliwiłoby mu bycie w podobnej sytuacji do jego aresztowanych kolegów. Jednak carskie władze odmówiły, uznając go za prowokatora i szpiega brytyjskiego.

Po trzymiesięcznym okresie w areszcie, Benni został w końcu zwolniony, lecz jako poddany korony brytyjskiej, zmuszony był do opuszczenia Rosji w październiku 1865 roku, bez możliwości powrotu do Królestwa Polskiego, gdzie znajdowała się jego najbliższa rodzina.

Emigracja

„Artur Benni podjął decyzję o emigracji do Szwajcarii, gdzie zaczął swoją karierę dziennikarską jako korespondent dla angielskiego pisma „Fortnightly Review”. Jego artykuły często zawierały krytyczne opinie dotyczące reżimu carskiego, a Benni stawiał tezę, że rosyjskie społeczeństwo jest gotowe na wprowadzenie rewolucji socjalistycznej. Był gorącym zwolennikiem zjednoczenia Włoch; zarówno w swoich tekstach prasowych, jak i w działalności politycznej opowiadał się za ideami Giuseppe Garibaldiego (1807–1882), co doprowadziło do zacieśnienia ich współpracy.

W 1866 roku, tuż po rozpoczęciu wojny austriacko-włoskiej, Benni zdecydował się wstąpić ochotniczo do wojska, walcząc pod dowództwem Garibaldiego. Jego obecność miała znaczenie w krwawej bitwie, która miała miejsce pod Custozą 24 czerwca 1866. Jako korespondent brytyjski uczestniczył również w bitwie pod Mentaną, która miała miejsce 3 listopada 1867. W tym starciu Garibaldczycy zostali pokonani przez armię papieską, wspieraną przez francuski korpus ekspedycyjny na czele z cesarzem Napoleoniem III, który przybył z pomocą dla Państwa Kościelnego.

Podczas bitwy pod Mentaną, Benni znajdował się w obozie Garibaldczyków, gdzie na rozkaz Menotti Garibaldiego dowodził 9 pułkiem piechoty. W trakcie walk został ranny od pocisku, który ugodził go w prawą dłoń. Z powodu dużej utraty krwi stracił przytomność i został wzięty do niewoli.

Ostatnie dni życia

W wyniku tragicznych wydarzeń, 4 listopada 1867 roku do Rzymu przetransportowano rannych żołnierzy Garibaldy, wśród których znajdował się również Artur Benni. Zostali oni umieszczeni pod ścisłą strażą w szpitalu św. Onufrego. Niestety, ze względu na nieodpowiednie warunki sanitarno-epidemiologiczne, w niegroźną ranę wdało się zakażenie, co miało tragiczne konsekwencje. Mimo starań lekarzy, konieczne było amputowanie prawego przedramienia Benniego, lecz nie udało się uratować mu życia.

Artur Benni zmarł 27 grudnia w rzymskim szpitalu św. Agaty, pozostawiając po sobie wdowę, pochodzącą z zamożnego moskiewskiego rodu. Poznali się oni w Sankt Petersburgu, a ich małżeństwo miało miejsce w Szwajcarii. A. Jakobi określa ją enigmatycznie jako „госпожа К.”, podczas gdy Leskow przytacza jej inicjały: М.Н.К. Ciekawostką jest, że w kręgach petersburskich była znana pod przydomkiem „маленькая гражданка”.

Kobieta przybyła do Rzymu krótko po śmierci męża, biorąc aktywny udział w jego ceremonii pogrzebowej.

Pogrzeb, ekshumacja i ponowny pochówek w mauzoleum poległych garibaldczyków

Artur Benni został w ostatnich latach XVII wieku pochowany 29 grudnia 1867 roku w Rzymie na cmentarzu, który nie przynależy do katolickich obrządków, znanym jako Cimitero Acattolico (wcześniej nazywany Cimitero Protestante). Na jego grobie umieszczono piękne białe i czerwone kwiaty, które były ozdobione zielenią liści. Te kolory reprezentowały jakby trójkolorową flagę Włoch.

Natomiast 28 czerwca 1940 roku, prochy Artura Benniego wraz z innymi garibaldczykami, którzy polegli w bitwie o Rzym, zostały przeniesione z wielką ceremonią na wzgórze Janikulum. Umieszczono je w mauzoleum (ossarium) żołnierzy Garibaldiego, aby oddać hołd ich poświęceniu. Działanie to zostało upamiętnione prostokątną, marmurową tablicą nagrobkową, która znajduje się przy murze cmentarza niekatolickiego.

Benni w literaturze rosyjskiej

W literaturze rosyjskiej Artur Benni znalazł swoje odbicie dzięki zbeletryzowanej biografii stworzonej przez jego przyjaciela, Nikołaja S. Leskowa. Utwór noszący tytuł „Загадочный человекъ” (Tajemniczy człowiek) z 1870 roku, przedstawia postać Benniego w sposób zarówno fascynujący, jak i wiarygodny.

Wcześniej Leskow oddał hołd Benniemu w powieści „Некуда” (Bez wyjścia), wydanej w 1863 roku. W tej opowieści Benni, ukazany jako szwajcar o imieniu Rajner, jawił się jako socjalista, który angażował się w politykę i na końcu zginął jako jeden z dowódców w polskim powstaniu niepodległościowym. Przedstawiony był jako postać otoczona aurą prawości i szlachetności.

W rehabilitację Benniego zaangażował się również Iwan Turgieniew, wybitny pisarz rosyjski, który bronił go, nazywając go człowiekiem uczciwym. Odrzucił przy tym krążące plotki na temat jego rzekomej działalności szpiegowskiej w Rosji. Dodatkowo, Aleksandra N. Jakobi, znana pisarka dziecięca, która mieszkała w Rzymie w latach 60. XIX wieku, w swoich pamiętnikach i artykułach z lat 1870–1909 opisała Benniego jako aktywnego zwolennika Garibaldiego, zaangażowanego w włoski ruch narodowo-wyzwoleńczy.

Jakobi opisała również ostatnie dni życia Benni, którym zajmowała się nieprzerwanie od 5 listopada 1867 roku aż do jego śmierci. Jej wspomnienia ukazały nie tylko zaangażowanie Benniego w sprawy społeczne, ale także osobisty wymiar ich relacji.

Wybrane artykuły publicystyczne

Artur Benni to postać znana z licznych publikacji publicystycznych. Wśród jego ważniejszych artykułów znajdują się:

• „Kilka słów o mormonach”, opublikowany w „Русская речь” w 1861 roku, numery 61 i 88, podpisany inicjałem nazwiska: Б. [= Benni],
• „Mormonizm i Stany Zjednoczone”, artykuł w „Время” z 1861 roku, nr 10, strona 320–355,
• „Poskrobite rosyjskiego anglomana, a znajdziecie tatara”, opublikowany w „Северная пчела” w 1862 roku, podpisany inicjałami: А.Б. [= Artur Benni],
• „Russian Society”, artykuł w „Fortnightly Review” z 1866 roku, tom III, strony 549–567.

Przekłady z języka angielskiego na język rosyjski

Oto wyjątkowe przykłady tłumaczeń, które wykonano z języka angielskiego na rosyjski, przedstawiające znane dzieła literackie.

• Charles Dickens – Наш общий друг [Nasz wspólny przyjaciel]. Роман. Перевод Артура Бенни, Библиотека для чтения, Sankt Petersburg 1863,
• Edward Bulwer-Lytton – Последние дни Помпеи [Ostatnie dni Pompejów]. Роман. Перевод Артура Бенни, Sankt Petersburg 1864.

---

Oceń: Artur Benni

---