Karol Benni


Karol Abraham Henryk Benni, urodzony 31 marca 1843 roku w Tomaszowie Mazowieckim, to postać, która zapisała się na kartach polskiej medycyny i kultury. Zmarł 20 lutego 1916 roku w Warszawie, pozostawiając po sobie znaczący ślad jako wybitny lekarz laryngolog oraz działacz społeczny i gospodarczy.

Benni był także zagorzałym krzewicielem kultury i sztuki. Jego zaangażowanie w rozwój tych dziedzin było dostrzegane i doceniane przez współczesnych. W ciągu swojej kariery pełnił funkcję wieloletniego ordynatora oddziału chirurgicznego w Szpitalu Dzieciątka Jezus w Warszawie, gdzie miał wpływ na życie wielu pacjentów.

Dodatkowo, był współzałożycielem i pierwszym redaktorem czasopisma „Medycyna”, co podkreśla jego wkład w rozwój zarówno medycyny, jak i edukacji medycznej w Polsce.

Rodzina

Karol Benni był synem luterańskiego pastora z Tomaszowa, Jana Jakuba Benniego (1800-1863), oraz Angielki, Marii Anny White (1800-1874). W rodzinie dorastał z dwoma starszymi siostrami oraz dwoma starszymi braćmi: Hermanem (1834-1900) oraz Arturem Wilhelmem (1839-1867).

Wszystkie te relacje miały znaczący wpływ na jego wychowanie w rodzinnym mieście, gdzie stanowili silne wsparcie dla siebie nawzajem. W 1869 roku zawarł związek małżeński z Ludwiką Szepietowską (1848–po 1919), jednak małżeństwo to nie doczekało się potomstwa.

Edukacja

Karol Benni rozpoczął swoje wykształcenie w atmosferze rodzinnej, otrzymując nauki od rodziców. Następnie ukończył gimnazjum w Piotrkowie Trybunalskim. W 1860 roku podjął studia medyczne w stolicy Francji, Paryżu. W wieku 22 lat uzyskał dyplom lekarski, kończąc studia w 1865 roku. Przez kolejne dwa lata pracował jako asystent w znakomitej klinice Charcot w Salpêtrière.

W 1867 roku obronił pracę doktorską na temat „Recherches sur quelques points de la gangrène spontanée (Accidents inopexiques et endartérite hypertrophique)” w Paryżu, co zaowocowało zdobyciem tytułu doktora medycyny i chirurgii. Dzięki tej pracy został wyróżniony przez Wydział Lekarski Paryski 18 sierpnia 1868 roku mention honorable.

Po tym wydarzeniu Benni wrócił do kraju, gdzie wkrótce nostryfikował swój dyplom w Akademii Wojskowo-Medycznej w Sankt Petersburgu w 1868 roku.

Powstanie styczniowe

Na wieść o ciężkiej chorobie swojego ojca, która niestety zakończyła się jego śmiercią 23 stycznia 1863 roku, Karol Benni wrócił do kraju, podróżując przez Pragę. Właśnie w tym czasie wiózł ze sobą tajne dokumenty, które miały kluczowe znaczenie dla działaczy emigracyjnych oraz dla dowódców powstania styczniowego. Jego zaangażowanie w powstanie było znaczące, gdyż służył prawdopodobnie pod rozkazami gen. Mariana Langiewicza.

Szczegóły dotyczące jego działalności wojskowej nie są jednak dobrze udokumentowane. Zgodnie z informacjami przytoczonymi przez E. Szulca, „w archiwum Muzeum Wojska Polskiego zachowała się zbiorowa fotografia, wykonana w 1864 roku w Paryżu, na której znajdują się uczestnicy powstania styczniowego, a wśród nich dostrzegamy Karola Benniego”. Dzięki swojej determinacji uniknął aresztowania, co pozwoliło mu już w lipcu 1863 roku na powrót do Francji.

Po powrocie do Francji, Karol Benni nie zaprzestał swojej działalności. Brał czynny udział w życiu emigracyjnym i brał udział w pracach Komitetu Paryskiego w okresie od kwietnia do maja 1864 roku, gdzie używał pseudonimu „Henryk Wilk”. Jego wpływ na międzynarodową konspirację demokratyczną był również widoczny podczas zjazdu, który odbył się w Zagrzebiu w 1864 roku.

Praktyka lekarska

Karol Benni rozpoczął swoją ścieżkę zawodową jako asystent na klinice chirurgicznej Szkoły Głównej Warszawskiej, gdzie pracował od 1868 do 1871 roku pod okiem Hipolita Korzeniowskiego. Następnie, w latach 1871-1880, związany był z rosyjskim Cesarskim Uniwersytetem Warszawskim. W tym czasie tworzył liczne publikacje naukowe oraz artykuły w renomowanych czasopismach medycznych, takich jak „Klinika”, „Medycyna” oraz „Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego”. W 1870 roku dołączył do grona członków Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego.

W latach 1871–80 pełnił funkcję ordynatora na oddziale chirurgicznym w Szpitalu Dzieciątka Jezus, zastępując Korzeniowskiego, a od 1876 roku kierował również oddziałem kobiecym. Jego pasja do medycyny prowadziła go często w podróże do Europy Zachodniej, szczególnie do Francji, gdzie nawiązywał kontakty z polską emigracją oraz innymi lekarzami, w tym z Bouchardem. W 1873 roku, wraz z dr Jakubem Rogowiczem, założył tygodnik „Medycyna”, w którym pełnił rolę redaktora naczelnego aż do 1876 roku.

W 1877 Benni udał się do Stanów Zjednoczonych, by zapoznać się z problematyką praktyki lekarskiej kobiet, które w tamtych czasach miały możliwość kształcenia się oraz pracy w zawodzie. Jego obserwacje zaowocowały wnioskami, że lekarki mogą wnieść istotny wkład w dziedziny pediatrii i ginekologii. Swoimi doświadczeniami podzielił się z polskim środowiskiem lekarskim w serii wykładów zatytułowanych „Kobieta-lekarz” w 1877 roku. Ponadto, w 1878 zainicjował projekt utworzenia diakonis, czyli zakonnych pielęgniarek przy Zborze Ewangelicko-Augsburskim, co przyczyniło się do ustanowienia stałej opieki pielęgniarskiej w warszawskim Szpitalu Ewangelickim.

W 1880 roku Benni wyjechał do Wiednia, gdzie w klinice Politzera uzyskał specjalizację w zakresie chorób układu oddechowego, szczególnie nosogardła (otiatrii). Po powrocie do Warszawy szybko zyskał renomę jako specjalista w tej dziedzinie, pracując w I Lecznicy dla Przychodzących Chorych oraz jako lekarz w fabryce Lilpopa, Raua i Loewensteina. W 1882 roku został konsultantem-otiatrią dla amerykańskiego towarzystwa ubezpieczeniowego „New-York”, co pozwoliło mu na podróże obejmujące europejską część Rosji oraz Kaukaz.

W 1894 Benni otworzył swoją własną lecznicę przy ul. Brackiej 20, znaną jako „Zakład Leczniczy dla Chorych na uszy D-rów K. Benni i L. Guranowski”, gdzie przyjmował pacjentów tylko od października do maja, a latem praktykował w Nałęczowie, gdzie nabył pensjonat „Podgórze” i zainwestował w Zakład Leczniczy. Latem pensjonat Benniego cieszył się dużym zainteresowaniem, goszcząc znakomitych letników, takich jak Jadwiga Łuszczewska (Deotyma), Jan oraz Mieczysław Karłowiczowie, Antoni Odyniec, Henryk Sienkiewicz, a także Bolesław Prus, który korzystał z lokalu jako letnik.

Karol Benni aktywnie uczestniczył w licznych międzynarodowych zjazdach laryngologicznych. Dzięki biegłemu posługiwaniu się pięcioma językami: niemieckim, angielskim, francuskim, włoskim i rosyjskim, często wybierano go na sekretarza zjazdów. Jako specjalista był wysoko ceniony zarówno przez pacjentów, jak i środowisko medyczne. Profesor Politzer z Wiednia zadedykował mu swój podręcznik otiatrii, natomiast Bouchard, redaktor monumentalnego dzieła „Traité de pathologie générale”, zwrócił się do Benniego z prośbą o napisanie rozdziału dotyczącego semiotyki narządu słuchowego, który opublikowano w Paryżu w 1897 roku. Kiedy w 1903 roku cesarz Mikołaj II Romanow przebywał z rodziną w Skierniewicach, wzywano Benniego do cesarzowej Aleksandry Fiodorowny, gdy ta potrzebowała pomocy medycznej.

Działalność społeczna, kulturalna, gospodarcza

Karol Benni, poza uznaniem wśród medyków, stał się powszechnie szanowanym działaczem na wielu płaszczyznach, w tym społecznej, kulturalnej oraz gospodarczej. Już od około 1870 roku, z wielką determinacją współorganizował samopomoc dla rodzin powstańców styczniowych, a następnie oferował wsparcie dla zesłańców powracających z Rosji. W ramach tych działań, dzięki jego staraniom, oferowano bezpłatną opiekę medyczną, wsparcie finansowe, a także pomoc w znalezieniu zatrudnienia.

W ciągu 41 lat, od 1873 do 1914 roku, Benni regularnie organizował w swoim salonie tak zwane „piątki”, które odbywały się co dwa tygodnie od października do maja. Na te spotkania przybywały elity intelektualne Warszawy oraz wyróżniające się osobistości z różnych regionów Polski, w tym Galicji, Wielkopolski oraz Litwy. Wśród tych, którzy regularnie uczestniczyli w tych wydarzeniach, byli m.in. Władysław Bogusławski, Zygmunt Gloger, Dionizy Henkiel, Aleksander Jabłonowski, Ludwik Krzywicki, Antoni Pietkiewicz, Henryk Sienkiewicz oraz Józef Weyssenhoff. Spotkania miały miejsce w jego domu przy ul. Brackiej 16, a od 1903 roku przy Alejach Jerozolimskich 66. Na tych zebraniach omawiano ważne zagadnienia z zakresu kultury i ekonomii, a także dyskutowano o sprawach politycznych i społecznych. Rozpoznawano je jako „parlament warszawski”, gdzie zrodziło się wiele inicjatyw kulturalnych oraz społecznych. Od 1905 roku Benni był także członkiem Towarzystwa Kursów Naukowych w Warszawie.

Jako aktywny działacz społeczny, Benni zainicjował szereg wartościowych projektów, od organizacji kolonii dla dzieci po utworzenie Muzeum Rzemiosł i Sztuki Stosowanej, którego celem było wspieranie drobnego przemysłu. Pomysł powołania tego muzeum pojawił się w 1892 roku podczas „piątków benniowskich”. W 1893 roku otwarto cztery sale ekspozycyjne z wyrobami rzemieślniczymi przy ul. Chmielnej 52 w Warszawie. Muzeum odegrało kluczową rolę w promowaniu krajowego rzemiosła, tworząc przestrzeń do kontaktu między wytwórcami a sprzedawcami, a także organizując wykłady dla młodzieży rzemieślniczej.

Benni był również członkiem grupy inicjującej budowę pomnika Adama Mickiewicza z okazji setnych urodzin poety. Był głównym koordynatorem tej budowy i z jego inicjatywy, aby dotrzymać terminu odsłonięcia pomnika 24 grudnia 1898 roku, prowadził rozmowy z władzami oraz nadzorował cały proces budowy. W latach 1899–1904 pełnił funkcję wiceprezesa, a później prezesa Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Dzięki jego staraniom, w oparciu o testament Ludwiki Góreckiej, wnuczki B. Lindego, udało się zrealizować budowę gmachu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, oddanego do użytku 12 grudnia 1900 roku, a później powiększonego o dodatkowe skrzydło w 1902 roku.

W ramach swoich działań, Benni potrafił zdobyć fundusze na zakup najcenniejszych dzieł sztuki polskiej, jak na przykład Bitwa pod Grunwaldem autorstwa Jana Matejki, który został wykupiony od spadkobierców bankiera Jakuba Rosenbluma. Od 1907 roku stanął na czele Towarzystwa Popierania Przemysłu Ludowego, które promowało wśród chłopstwa przemysł chałupniczy oraz rzemieślniczy. Już w 1908 roku, Benni zorganizował warsztaty koszykarskie i tkackie w dziewięciu miejscowościach Mazowsza. Dodatkowo, stworzył szkoły uczące bednarstwa, kołodziejstwa, koronkarstwa oraz plecionkarstwa.

Przekonał także Eugenię Kierbedziową, która wsparła finansowo budowę Muzeum Przemysłu i Techniki w Warszawie, przy ul. Tamka nr 1, a które zawierało m.in. składy, warsztaty wzorcowe oraz salę odczytową. Pod koniec swojego życia, po roku 1914, Benni osiedlił się w samym muzeum, aby mieć stały nadzór nad jego działalnością. Zmarł 20 lutego w Warszawie, w swoim mieszkaniu przy ul. Tamki 1. Jego pogrzeb odbył się trzy dni później, 23 lutego 1916 roku na cmentarzu Powązkowskim, w Warszawie (kwatera M, rząd 5, grób 15).

Publicystyka

W trakcie swojego pobytu w Stanach Zjednoczonych, w roku 1877, Karol Benni natrafił na niezwykle cenną informację dotyczącą testamentu Tadeusza Kościuszki, który był dotąd nieznany w Polsce. Dokument ten, znajdujący się w Charlotteville, w stanie Wirginia, wzbudził jego ogromne zainteresowanie.

Benni zdołał dotrzeć do tej dwustronicowej treści, a następnie sporządził z niej odpis. Z czasem uzyskał również odbitkę fotograficzną tego wyjątkowego testamentu. Warto zaznaczyć, że tłumaczenie dokumentu autorstwa Kościuszki opublikował Benni w popularnym czasopiśmie „Kłosy” w 1881 roku, w tomie 32, numerze 814, na stronach 77-78.

Dodatkowo, Karol Benni jest autorem 16 publikacji, wśród których przeważają prace naukowe dotyczące medycyny. Jego działalność przyczyniła się do wzbogacenia wiedzy w tej dziedzinie.

Opinie o Karolu Bennim

Opinie na temat Karola Benniego są niezwykle pozytywne i pełne uznania. Wiele osób doceniło jego wkład w życie społeczne i zawodowe.

Dr A. Puławski tak go scharakteryzował: „Benni był to człowiek czynu, człowiek niespożytej energii i bystrego rozumu. Wielki znawca ludzi i dobry psycholog, posiadał sztukę panowania nad otoczeniem, dochodzenia zawsze do zamierzonego celu. Ale tych darów wrodzonych a cennych nie używał nigdy dla własnej korzyści: nie dążył ani do majątku, ani do rozgłosu. Kierowała jego czynami dobra wola, miłość bliźniego i miłość kraju, który kochał nade wszystko”.

Wypowiedzi te ukazują, jak wiele znaczył dla innych, a także podkreślają jego bezinteresowność oraz poświęcenie dla wartości ponadmaterialnych.

Upamiętnienie

W latach 1917–1919 wdowa Ludwika Benniowa postanowiła uczcić pamięć swojego zmarłego męża, fundując kaplicę w stylu zakopiańskim. Została ona wzniesiona w Nałęczowie pod wezwaniem św. Karola Boromeusza, biskupa Mediolanu i opiekuna chorych. Kaplica ta znajduje się nieopodal Zakładu Leczniczego, na terenie pensjonatu „Podgórze”. Na tablicy pamiątkowej umieszczono napis, który przypomina o celu jej budowy:

„Piękną tę kaplicę zbudowaną przez Ludwikę Benni dla uczczenia pamięci swego męża, który nosił imię Karola, poleca się opiece tych wszystkich, którzy wstępują do tego świętego miejsca.”

W rodzinnym mieście Karola Benni, czyli w Tomaszowie Mazowieckim, jego pamięć jest również uhonorowana poprzez nadanie patronatu jednej z ulic przy Tomaszowskim Centrum Zdrowia. Ulica Benniego krzyżuje się z ulicą innego znanego lekarza, Seweryna Sterlinga, który również ma tomaszowskie korzenie.

Literatura uzupełniająca

Informacje na temat Karola Benni można znaleźć w różnych źródłach literackich. Jednym z ważnych opracowań jest opis Ludwika Zembrzuskiego zawarty w Polskim Słowniku Biograficznym. Publikacja ta, która stanowi cenny zasób wiedzy na temat postaci historycznych, została wydana w Krakowie przez Polską Akademię Umiejętności, w składzie głównym w Księgarniach Gebethnera i Wolffa w 1935 roku. Zawiera stronice 436–437, co czyni ją istotnym materiałem do dalszych badań.

Warto również zwrócić uwagę na reprint tej publikacji, który został wydany przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich w Krakowie w 1989 roku. Wydanie to posiada numer ISBN 83-04-03484-0, co ułatwia jego identyfikację w bibliotekach i zbiorach archiwalnych.

Przypisy

  1. Cmentarz Stare Powązki: KAROL BENNI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 29.10.2019 r.]

Oceń: Karol Benni

Średnia ocena:4.65 Liczba ocen:8