Skansen Rzeki Pilicy to niezwykłe miejsce, które zostało założone w Tomaszowie Mazowieckim, przy ulicy Modrzewskiego 9/11. Jego utworzenie miało miejsce w 1999 roku, dzięki wysiłkom Stowarzyszenia Przyjaciół Pilicy i Nadpilicza z Andrzejem Kobalczykiem na czele oraz wsparciu lokalnych władz. Skansen pełni istotną rolę w zakresie edukacji historycznej i ekologicznej, a także działa na rzecz ochrony cennych pamiątek z przeszłości.
W dniu 19 kwietnia 2005 roku, Skansen Rzeki Pilicy zyskał status samorządowej instytucji kultury, co pozwoliło na jeszcze szersze prowadzenie działalności edukacyjnej. Instytucja ta podlega bezpośrednio Urzędowi Miasta w Tomaszowie Mazowieckim, a od 1 stycznia 2016 roku, pełni rolę filii Miejskiego Centrum Kultury, co potwierdza jej znaczenie w lokalnej społeczności.
Młyn wodny
Podstawowym elementem skansenu jest zabytkowy młyn wodny, który został przeniesiony z miejscowości Kuźnica Żerechowska. Dzięki tej akcji udało się go uratować przed zniszczeniem, bowiem był zlokalizowany na obszarze narażonym na zalanie, gdzie planowano budowę zbiornika retencyjnego na jednym z dopływów Pilicy – Luciąży. W ten sposób zachowały się istotne artefakty związane z historią młynarstwa wodnego w regionie.
Wewnątrz młyna można podziwiać dwie maszyny przeznaczone do mielenia mąki, a także jedną maszynę do mielenia otrębów. Dodatkowo, w obiekcie znajduje się wiele innych urządzeń, które stanowią nieodłączny element osprzętu młynarskiego, co jeszcze bardziej podkreśla bogactwo historii tego miejsca.
Carska samotnia i wartownia ze Spały
W skansenie znajduje się interesujący domek drewniany, który został przeniesiony z malowniczej Spały. Pełnił on niegdyś funkcję toalety dla carów, którzy polowali w bogatej puszczy tej okolicy. Oprócz tego, w obiekcie istnieje również wartownia, pierwotnie umiejscowiona przy jednej z bram wjazdowych do rezydencji prezydenckiej. Po zakończeniu II wojny światowej budynek ten znalazł nową lokalizację w Tomaszowie Mazowieckim, gdzie przekształcono go w stróżówkę przy bramie wjazdowej do zakładowego osiedla, znanego jako Michałówek.
W 1957 roku obiekt został przeniesiony na przystań wioślarską, która w tamtych czasach należała do Tomaszowskich Zakładów Włókien Sztucznych. Niestety, po upadku tych zakładów w latach 90. XX wieku, przystań została zamknięta, a budynek popadł w ruinę. Dzięki staraniom zespołu Skansenu Rzeki Pilicy, wartownia została uratowana, przeniesiona 30 grudnia 2008 roku, a w 2010 roku poddana kompleksowemu odrestaurowaniu.
Ekspozycje
W skansenie Rzeki Pilicy, młyn pełni ważną rolę nie tylko w kontekście historycznym, ale także jako przestrzeń wystawiennicza. Jest to miejsce, w którym można odkryć fascynujące eksponaty.
W młynie zorganizowane są wystawy stałe, wśród których znajdują się interesujące prezentacje, takie jak „Dzieje wiejskiej wagi” oraz „Pamiątki po dawnej Brzustówce”.
W szczególności, makiety młynów wodnych, które kiedyś funkcjonowały w okolicy, a także modele mostów na Pilicy w Brzustówce, zachwycają swoją precyzją i szczegółowością. Wszystkie te makiety są dziełem Jerzego Sosnowskiego, który w sposób niezwykły oddał charakter tych obiektów.
Oprócz tego, w obrębie młyna można znaleźć wystawę militariów, a także uczestniczyć w wystawach czasowych, które są regularnie organizowane. Skansen oferuje również największą w Polsce kolekcję kamieni młyńskich, co czyni to miejsce wyjątkowym dla zwiedzających.
Dział wojskowy
W ramach skansenu znajduje się wyjątkowa kolekcja przedmiotów militarnych, które stanowią źródło wiedzy o historii wojskowości. Obejmuje ona między innymi dźwig wojskowy oraz radzieckie działa artyleryjskie, które przybliżają specyfikę uzbrojenia z początków XX wieku.
Na szczególną uwagę zasługuje ciągnik artyleryjski Sd.Kfz.8, będący niepowtarzalnym okazem, który wyróżnia się wersją prototypową opancerzoną przy pomocy 12-milimetrowych płyt. Ten unikatowy pojazd, mimo iż nigdy nie wszedł do produkcji masowej, odegrał rolę na froncie wschodnim podczas późnych etapów II wojny światowej. Jego historia jest niezwykle dramatyczna.
Ciągnik był pierwotnie częścią Luftwaffe, co potwierdza jego autentyczna tablica rejestracyjna WL 323863, symbolizująca przydział do sił powietrznych. W roku 1945 zatonął w falach Pilicy. Niefortunna próba odzyskania pojazdu w 1957 zakończyła się eksplozją, która zniszczyła jego górną część.
Dopiero w 1999 roku, za sprawą Stowarzyszenia Przyjaciół Pilicy i Nadpilicza, pod kierownictwem Andrzeja Kobalczyka, udało się wydobyć wrak. Proces rekonstrukcji zakończono w 2003 roku, a już dwa lata później, dzięki zamontowaniu tymczasowego silnika pochodzącego z KrAZa, pojazd został uruchomiony. Oryginalne elementy, takie jak skrzynia biegów i układ napędowy, a także zachowany w pełni układ gąsienicowy, czynią go szczególnie cennym dla zwiedzających. Jest to najprawdopodobniej jedyny ocalały egzemplarz tej wersji na świecie.
Ciągnik posiada następujące dane techniczne:
- długość: 7500 mm,
- szerokość: 2450 mm,
- wysokość: 2500 mm,
- grubość pancerza: 12 mm,
- masa pojazdu: 18 000 kg,
- prędkość maksymalna na drodze: 45 km/h,
- uzbrojenie: 2 x rkm kal. 7,92: MG 34 i MG 42.
Przypisy
- Idea powstania i historia Skansenu Rzeki Pilicy. [dostęp 25.10.2021 r.]
- Młynarstwo wodne w dorzeczu Pilicy. [dostęp 25.10.2021 r.]
- a b Opancerzony ciągnik artyleryjski Luftwaffe – „Lufcik”. Skansen Rzeki Pilicy. [dostęp 13.05.2016 r.]
Pozostałe obiekty w kategorii "Inne obiekty":
Stadion Miejski im. Braci Gadajów w Tomaszowie Mazowieckim | Tomtex | Cmentarz żydowski w Tomaszowie Mazowieckim | Miejski Zakład Komunikacyjny w Tomaszowie Mazowieckim | Koło Polskiego Towarzystwa Historycznego w Tomaszowie Mazowieckim | Arena Lodowa Tomaszów Mazowiecki | Filia Uniwersytetu Łódzkiego w Tomaszowie Mazowieckim | Muzeum im. Antoniego hr. Ostrowskiego w Tomaszowie Mazowieckim | Ratusz w Tomaszowie Mazowieckim | TSR Mościckiego | Rezerwat przyrody Niebieskie Źródła | Groty Nagórzyckie w Tomaszowie MazowieckimOceń: Skansen Rzeki Pilicy