Cmentarz żydowski w Tomaszowie Mazowieckim

Cmentarze

Cmentarz żydowski w Tomaszowie Mazowieckim, o bogatej historii, został założony w 1831 roku i rozciąga się na obszarze niemal 3 hektarów. Na jego terenie znajduje się około dwóch tysięcy nagrobków, wśród których dominują macewy, ale można również spotkać tumby oraz symbole złamanego drzewa, które nawiązują do idei przerwanego życia. Warto zauważyć, że brakuje okazałych grobowców, co czyni to miejsce wyjątkowym.

Większość pomników na cmentarzu ma inskrypcje w języku hebrajskim, jednak część z nich jest również w języku polskim. Cmentarz został ufundowany przez Antoniego Jana Ostrowskiego, co podkreśla jego znaczenie dla lokalnej społeczności żydowskiej.

Na terenie nekropolii znajdują się także ruiny ohelu, który jest miejscem spoczynku rabina i cadyka tomaszowskiego, Jakuba Eliasza Wieliczkiera (1809–1888), syna Abrahama. Oprócz tego spotkać można symboliczną mogiłę poświęconą ofiarom Holocaustu, co dodaje cmentarzowi powagi i wyjątkowego charakteru.

W okresie II wojny światowej cmentarz pełnił rolę miejsca pochówku ofiar tomaszowskiego getta, co sprawia, że jest niezwykle ważnym miejscem pamięci oraz refleksji nad tragicznymi wydarzeniami z przeszłości.

Porządkowanie i ewidencjonowanie cmentarza

W 1994 roku Beniamin Yaari-Wald, ówczesny przewodniczący Związku Żydów Tomaszowskich w Izraelu, podjął decyzję o rozpoczęciu prac porządkowych na żydowskim cmentarzu w Tomaszowie Mazowieckim. Celem tych działań było oczyszczenie terenu z dziko rosnącej roślinności, ustawienie przewróconych nagrobków, ich dokładne umycie oraz oczyszczenie. Niezwykle ważnym elementem projektu było również skatalogowanie i sfotografowanie nagrobków, a także odczytanie napisów i przeprowadzenie ewidencji osób zmarłych, których nagrobki udało się zachować.

Prace porządkowe rozpoczęły się 16 sierpnia 1995 roku i zakończyły 8 września 1995 roku. W działaniach tych brało udział siedmiu ochotników:

  • Beniamin Yaari-Wald oraz Szlama Birensztok, obaj z Holon (Izrael), reprezentujący Związek Żydów Tomaszowskich;
  • Beate Kosmala, niemiecka badaczka relacji polsko-niemiecko-żydowskich, autorka książki pt. Juden und Deutsche im polnischen Haus. Tomaszów Mazowiecki 1914-1939 (Berlin 2001);
  • Piotr Rybak, Michał Rzeźnik, Jerzy Wojniłowicz, Tadeusz Zarębski – mieszkańcy Tomaszowa Mazowieckiego.

Po zakończeniu prac, 12 września 1995 roku, w Hotelu „Mazowiecki” odbyło się podsumowanie osiągnięć zrealizowanych podczas porządkowania. Materiały o historycznym znaczeniu, które obejmowały m.in. dzieje cmentarza, plan jego zagospodarowania, motywy i symbole nagrobków, wybrane epitafia oraz fotografie niektórych macew, jak również listę osób pochowanych, zostały opublikowane przez Beniamina Yaari-Walda w kolejnym roku. Publikacja nosiła tytuł The Jewish Cemetery – Tomaszow-Mazowiecki / Żydowski cmentarz – Tomaszów Mazowiecki i ukazała się w Tel-Awiwie w 1996 roku.

Pomniki upamiętniające martyrologię narodu żydowskiego

Na cmentarzu w Tomaszowie Mazowieckim znajdują się ważne pomniki oddające hołd martyrologii narodu żydowskiego, które przypominają o tragicznych losach jego członków w czasie II wojny światowej.

  • Pomnik upamiętniający śmierć 15 tysięcy Żydów tomaszowskich, którzy zostali zamordowani przez nazistów w Treblince w listopadzie 1942 roku, został odsłonięty w 1947 roku, ku czci piątej rocznicy likwidacji getta tomaszowskiego,
  • pomnik poświęcony 21 Żydom, którzy zginęli z rąk hitlerowskich oprawców w tzw. akcji purimowej, do której doszło 21 marca 1943 roku,
  • pomnik i grób 13 osób pochodzenia żydowskiego, które zostały zamordowane w lesie Czółno koło Lubochni w styczniu 1943 roku.

Sławni tomaszowianie pochowani na cmentarzu żydowskim

Na cmentarzu żydowskim w Tomaszowie Mazowieckim spoczywają liczni zasłużeni mieszkańcy tego miasta. Wśród nich znajdują się:

  • Altszuler, siostry, które były aktywnymi uczestniczkami powstania styczniowego,
  • Szlama Załmen Blanket (1844–1924), znany powstaniec styczniowy,
  • Bernard Bierzyński (1891–1942), handlowiec oraz działacz społeczny, który prowadził sklep galanteryjny,
  • Dawid Bornsztajn (1860–1933), wybitny fabrykant z Tomaszowa,
  • Abram Jakubowicz (1883–1933), członek Bundu, radny miasta Tomaszowa,
  • Chaim Kantorowicz (1897–1971), działacz związkowy i polityczny, który był członkiem KPP, PPR oraz PZPR, a także żołnierzem Wojska Polskiego; to on wprowadził ideę spółdzielni stolarskiej w Tomaszowie Mazowieckim,
  • Aleksander Landsberg (1859–1928), przemysłowiec oraz aktywny działacz społeczny,
  • Judel vel Julian Sołowiejczyk (1858–1915), lekarz, którego działalność miała ogromne znaczenie w lokalnej społeczności,
  • Henryk Steinman-Kamiński (1900–1924), poeta i dziennikarz, który przyczynił się do kulturalnego życia miasta,
  • Samuel Steinman (1869–1933), fabrykant sukna,
  • Bolesław Szeps (1883–1940), fabrykant i działacz społeczny, pierwszy prezes Judenratu,
  • Pinkus Sznycer (1841–?), dr medycyny, również uczestnik powstania styczniowego,
  • Stanisław Talman (1912–1983), więzień obozów koncentracyjnych,
  • Fabian Warszawski (1887–1963), lekarz związany z Tomaszowem,
  • Dawid Warzager (1838–1925), powstaniec styczniowy oraz malarz, który stworzył wystrój wielkiej synagogi w Tomaszowie Mazowieckim,
  • Lejbuś Warzager (1881–1942), który był drugim prezesem tomaszowskiego Judenratu w latach 1940-1942,
  • Salomon Wasserman (1876–1928), finansista i założyciel Banku Ludowego w Tomaszowie Mazowieckim, działacz syjonistyczny,
  • Eliasz Jakub Wieliczkier (1809–1888), rabin w Tomaszowie w latach 1857–1888,
  • Chaim Zachariasz (1895–1939), działacz robotniczy i polityczny oraz aktywista Bundu.

Oceń: Cmentarz żydowski w Tomaszowie Mazowieckim

★★★★★
Średnia ocena:4.79 Liczba ocen:13