Oskar Lange

---

Życiorys

W II Rzeczypospolitej

Oskar Lange był synem Artura Juliusza, który obracał się w przemyśle, oraz Sophie Albertine z rodziny Rosnerów. Miał siostrę, Martę, która wyszła za mąż za Wociechowskiego. W 1912 roku rozpoczął swoją edukację w Gimnazjum Filologicznym w Tomaszowie Mazowieckim, a następnie kontynuował naukę w rzeczywistości w Szkole Handlowej Kupiectwa Łódzkiego. W okresie 1922–1926 spróbował swoich sił na Uniwersytecie Poznańskim, gdzie studiował przez rok, a następnie przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński, gdzie utrzymywał się przez kolejne dwa lata. W 1928 roku zakończył studia, broniąc rozprawy doktorskiej zatytułowanej Koniunktura w życiu gospodarczym Polski 1924–1932.

W 1931 roku Lange zaprezentował swoją pracę habilitacyjną, która dotyczyła statystycznych badań koniunktury gospodarczej. Warto dodać, że w międzyczasie odbył także studia na uniwersytecie w Londynie. Przez lata 1926–1937 był związany z Uniwersytetem Jagiellońskim, gdzie prowadził badania naukowe związane z teorią statystyki. Już w 1918 roku związał się z ruchem socjalistycznym, stając się aktywnym członkiem Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej. W 1927 roku dołączył do Polskiej Partii Socjalistycznej.

Za granicą

W latach 1934–1936 Lange przebywał w Stanach Zjednoczonych oraz Wielkiej Brytanii jako stypendysta. Po krótkim powrocie do Krakowa w 1936 roku, w 1937 roku na stałe osiedlił się w Stanach Zjednoczonych. Pracował na Uniwersytecie Kalifornijskim, a następnie na Uniwersytecie Stanforda. W latach 1938–1945 był związany z Uniwersytetem Chicagowskim, gdzie wykładał. W trakcie swojego pobytu w Ameryce nawiązywał kontakty z emigracyjną Polską Partią Socjalistyczną oraz amerykańskim ruchem socjalistycznym. Jako przedstawiciel PPS zasiadał wiceprezydując Zarządowi Głównemu Amerykańskiego Związku Wyzwolenia Polski. W 1941 roku wygłosił referat pn. Gospodarcze podstawy demokracji w Polsce.

W aktach wywiadu sowieckiego NKGB/NKWD, które zostały później odszyfrowane w ramach Projektu Venona, zaliczany był do agentów wpływu pod pseudonimem Friend (ang. Przyjaciel). Został zwerbowany do współpracy przez Bolesława Geberta, radzieckiego agenta wywiadu NKWD/NKGB. W 1943 roku zaangażował się w działania wspierające polsko-radziecką współpracę, a także współorganizował Ligę Kościuszkowską i Amerykańsko-Polskie Rady Robotnicze. W 1944 roku z zaproszenia Związku Patriotów Polskich przyleciał do Moskwy, gdzie miał okazję spotkać się z Józefem Stalinem. Po powrocie, Lange rozmawiał z Stanisławem Mikołajczykiem, premierem rządu, oraz informował prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta o przebiegu swojej misji w ZSRR.

W lipcu 1945 roku został mianowany przez Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej na stanowisko ambasadora w Stanach Zjednoczonych, pełniąc tę funkcję do stycznia 1947 roku. Po tym czasie aż do grudnia 1947 był delegatem w Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz członkiem jej Rady Bezpieczeństwa.

W Polsce Ludowej

Po powrocie do kraju Lange został członkiem Rady Naczelnej PPS (1945–1948), a także Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS (1947–1948) oraz Komisji Politycznej CKW PPS (1948). W 1947 roku objął funkcję korespondenta Polskiej Akademii Nauk. Od 1948 roku do swojej śmierci był częścią Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i jej Komitetu Centralnego. W 1948 roku przewodniczył Biuru Studiów CKW PPS. W 1949 roku nadano mu tytuł profesora zwyczajnego nauk ekonomicznych, a w 1952 roku przejął członkostwo w Polskiej Akademii Nauk.

Po śmierci Stalina wygłosił referat o znamiennym tytule „Ostatni wkład Józefa Stalina do ekonomii politycznej”. W latach 1949–1950 był prezesem Centralnego Związku Spółdzielczego, a w latach 1949–1956 uczył na Szkole Głównej Planowania i Statystyki w Warszawie, gdzie od 1952 do 1955 roku pełnił rolę rektora. W latach 1952–1963 z kolei pracował jako pracownik naukowy w Polskiej Akademii Nauk i zasiadał w Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej dla Pracowników Nauki. W latach 1955–1957 był członkiem, a następnie zastępcą przewodniczącego Rady Państwa do końca życia w 1965 roku.

Oprócz swoich ról politycznych, Lange był jednym z niewielu polskich ekonomistów dostrzeganym na Zachodzie, obok Michała Kaleckiego. Interesował się zagadnieniami ekonomii politycznej, statystyki, ekonometrii oraz ekonomicznej cybernetyki. Publikacje, które pozostawił to między innymi książki takie jak: Wstęp do ekonometrii (1958), Ekonomia polityczna (tom I 1959, tom II 1965), Całość i rozwój w świetle cybernetyki (1962), Optymalne decyzje (1964), Wstęp do cybernetyki ekonomicznej (1964).

Zmarł w Londynie, a jego miejsce spoczynku to cmentarz Wojskowy na Powązkach w Warszawie, gdzie został pochowany w Alei Zasłużonych (kwatera A 28-Tuje-16/17).

Życie prywatne

Oskar Lange prowadził ciekawe życie osobiste, będąc dwukrotnie w związku małżeńskim. Jego pierwszą małżonką była Irena Alicja, która w rodzinnym domu nosiła nazwisko Oderfeld, żyjąca w latach 1906–1999. Była ona córką Henryka Oderfelda, znanego przemysłowca oraz aktywnego działacza społecznego i dobroczynnego, który był narodowości żydowskiej. Z tego związku z Ireną Lange doczekał się syna, Christophera Stephena, który przyszedł na świat w 1940 roku.

Jego drugą żoną była Felicja Marta, z domu Augspach, urodzona w 1922 roku i zmarła w 2009. Córka Alfreda Augspacha, który był lekarzem, wojskowym oficerem w Wojsku Polskim oraz dyrektorem szpitala miejskiego w Tomaszowie Mazowieckim, Felicja wspierała Langa w jego życiu i karierze. Z drugiego małżeństwa Oskar Lange miał córkę Monikę.

Stosunek do austriackiej szkoły ekonomicznej

Oskar Lange, znany z krytycznego podejścia do austriackiej szkoły ekonomicznej, kwestionował interpretację racjonalności zaproponowaną przez ekonomistów tej szkoły. Uważał, że celowe działania ludzi nie zawsze mogą być utożsamiane z racjonalnością, co stanowi istotny element jego argumentacji.

Dodatkowo, Lange zauważał, że Ludwig von Mises ogranicza definiowanie prakseologii do wąskich ram ekonomicznych. To podejście nie uwzględnia szerszego kontekstu, w którym do decyzji ekonomicznych mogą wpływać różne czynniki społeczne i psychologiczne.

Ordery i odznaczenia

W dziedzinie uznania i odznaczeń, Oskar Lange odegrał znaczącą rolę w historii Polski.

• Order Budowniczych Polski Ludowej, przyznany w 1964 roku,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, który otrzymał 19 lipca 1946 roku,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, przyznany 14 stycznia 1955 roku.

Nagrody i wyróżnienia

Oskar Lange, znany ze swojego wkładu w dziedzinie ekonomii, zdobył szereg istotnych wyróżnień, które potwierdzają jego znaczenie w tej dziedzinie. W 1955 roku został odznaczony Nagrodą Państwową I stopnia za dorobek naukowy w zakresie matematycznej statystyki ekonomicznej.

W uznaniu jego osiągnięć, w roku 1964 otrzymał tytuł doktora honoris causa prestiżowego Uniwersytetu Jagiellońskiego, co stanowi potwierdzenie wysokiej jakości jego pracy.

Jeszcze w tym samym roku, 22 lipca, Lange został uhonorowany Nagrodą Państwową I stopnia w związku z obchodami 20-lecia Polski Ludowej, co podkreśla jego wkład zarówno w naukę, jak i w życie społeczne tamtych czasów.

Upamiętnienie i pozbawienie honorowania

Nazewnictwo

Imię Oskara Langego znalazło odzwierciedlenie w wielu miejscach, w tym w głównej auli Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, oraz w reprezentacyjnej sali na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Do dnia 1 kwietnia 2016 roku, czyli do momentu implementacji ustawy dekomunizacyjnej, w Polsce istniały ulice nazwane jego imieniem, w tym między innymi w:

• Warszawie, gdzie zmieniono ją na ulicę Tomasza Arciszewskiego,
• Częstochowie, która otrzymała nową nazwę ulicy Żołnierzy Niezłomnych w 2017 roku,
• Siedlcach, gdzie zamieniono ją na ulicę Krystyny Osińskiej,
• Koszalinie, która zmieniła nazwę na ulicę Bukową w 2017 roku,
• Jeleniej Górze, gdzie zmiana na ulicę św. Jadwigi Śląskiej miała miejsce w 2017 roku,
• Bydgoszczy, w której ulicę Oskara Langego przemianowano na ulicę mjr. Jana Henryka Żychonia w 2017 roku,
• Jaworznie, gdzie zmiana na ulicę gen. Feliksa Kamińskiego miała miejsce w 2017 roku,
• Tomaszowie Mazowieckim, gdzie po konsultacjach społecznych w 2017 roku ulicę zmieniono na Wandy Panfil, była ona także patronem miejscowych kopalń surowców mineralnych „Biała Góra”,
• Katowicach, gdzie zmieniono nazwę ulicy na ulicę ks. Wiktora Matejczyka w 2017 roku.

Dodatkowo, Oskar Lange był patronem techników ekonomicznych w wielu miejscowościach, w tym między innymi w Gdyni, Kielcach, Szczecinie, Zielonej Górze, Bytomiu, Chorzowie, Wodzisławiu Śląskim, Ciechanowie do marca 2015 roku, a także w Elblągu i Grudziądzu do 2018 roku. Inne miejscowości to Mogilno, Nowy Sącz do 2016 roku, Siedlce, Zamość oraz Zawiercie, a także Zespół Szkół Handlowych w Poznaniu do 2006 roku.

Warto dodać, że Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu nosiła również jego imię aż do przekształcenia w Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu.

Inne formy

W 1966 roku Polskie Towarzystwo Ekonomiczne przyznało Nagrodę Naukową im. Oskara Langego. Jest to prestiżowe wyróżnienie, które przyznawane jest co dwa lata za wyjątkowe osiągnięcia w dziedzinie ekonomii, statystyki, ekonometrii i cybernetyki ekonomicznej. Po raz pierwszy nagrody przyznano w 1966 roku, oferując m.in. pierwszą nagrodę o wartości 25 tys. zł, a także dwie drugie nagrody po 15 tys. zł, trzy trzecie po 10 tys. zł i trzy wyróżnienia o wartości 5 tys. zł.

W 1974 roku na terenie Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu stanął pomnik Oskara Langego, będący symbolem jego osiągnięć i wkładu w naukę.

Na koniec, w 2004 roku z okazji setnej rocznicy urodzin Oskara Langego zorganizowano międzynarodową konferencję naukową, która miała miejsce w Pałacu Staszica w Warszawie. Tematem konferencji były współczesne modele gospodarki oraz myśli Oskara Langego.

Związki z wywiadem NKGB (NKWD) ZSRR

W 2010 roku powstał film dokumentalny zatytułowany „New Poland”, którego reżyserem jest Robert Kaczmarek, a współautorem Grzegorz Braun. Film ten zgłębia ważny temat związków Oskara Langego oraz Bolesława Geberta z radzieckim wywiadem, koncentrując się na ich działalności w Stanach Zjednoczonych Ameryki.

---

Oceń: Oskar Lange

---